Ο ΚΑΡΛ ΓΙΟΥΝΓΚ ΚΑΙ Ο ΓΝΩΣΤΙΚΙΣΜΟΣ

Ο ΚΑΡΛ ΓΙΟΥΝΓΚ ΚΑΙ Ο ΓΝΩΣΤΙΚΙΣΜΟΣ [i]

Η αναλυτική ψυχολογία του Γιουνγκ συνδέεται με την γνωστική παράδοση. Τα βασικότερα σημεία επαφής είναι τα εξής:

1. Υπάρχει ένα πνευματικό ή τουλάχιστον υπερπροσωπικό στοιχείο στην ανθρώπινη ψυχή. Οι αρχαίοι Γνωστικοί πίστευαν ότι η ανθρώπινη ύπαρξη δεν αποτελεί μόνο έναν συνδυασμό της ύλης και της ψυχής, αλλά ότι υπάρχει και ένα τρίτο στοιχείο που κατοικεί μέσα στην ψυχή και ονομάζεται πνεύμα. Σκοπός του Γνωστικού είναι να αφυπνίσει αυτό το στοιχείο. Για τον Γιουνγκ με παρόμοιο τρόπο το ασυνείδητο υπόστρωμα της ανθρώπινης ύπαρξης αποκαλύπτει στοιχεία μιας ανώτερης πνευματικής δυνατότητας, η οποία αποτελεί πηγή αποκαλύψεων και ενοράσεων και τελικά ωθεί τον άνθρωπο προς την ολοκλήρωση και την πληρότητα.

2. Αυτό το πνευματικό στοιχείο συνομιλεί ενεργητικά με το προσωπικό στοιχείο του εαυτού μας μέσα από τη χρήση συμβόλων. Το πνευματικό στοιχείο δεν αποτελεί ένα σιωπηλό συνέταιρο στη ζωή, αλλά απαιτεί ενεργή συμμετοχή στην ανάπτυξη και τη μεταμόρφωσή του ατόμου. Δεν εκφράζεται με τη συνηθισμένη γλώσσα των αισθημάτων. Τα όνειρα, τα οράματα, οι εναλλακτικές καταστάσεις της συνείδησης και αυτό που ο Γιουνγκ αποκαλούσε συγχρονικότητα αποτελούν τις πιο σημαντικές οδούς γι’ αυτή τη συμβολική επικοινωνία.

3. Τα σύμβολα που προκύπτουν από το πνευματικό στοιχείο της ψυχής αποκαλύπτουν ένα μονοπάτι πνευματικής ή ψυχολογικής ανάπτυξης που μπορεί να ανιχνευθεί όχι μόνο προς κάποια αιτία του παρελθόντος, αλλά και προς έναν σκοπό στο μέλλον. Για τους Γνωστικούς η υπαρξιακή κατάσταση του ανθρώπινου όντος καθορίζεται από δύο παράγοντες, την πτώση από τον κόσμο του φωτός που συνέβη στο παρελθόν και την επιστροφή στον φωτεινό κόσμο στο μέλλον. Ο Γιουνγκ θεωρούσε ότι η ψυχή περιλαμβάνει μια εσωτερική αίσθηση του σκοπού της ως ολότητας και ότι αυτή η αίσθηση καθορίζει σε ένα μεγάλο βαθμό την παρούσα κατάσταση.

4. Πριν από την ανάδυση της γνώσης ή της εξατομίκευσης, όπως θα το αποκαλούσε ο Γιουνγκ, η ανθρώπινη ψυχή κυριαρχείται από πολλές τυφλές και ανόητες δυνάμεις, προβολές και ασυνείδητες ωθήσεις, οι οποίες εκφράστηκαν από τους Γνωστικούς με μυθικό τρόπο ως δημιουργοί και άρχοντες, δηλαδή κατώτερες θεότητες που πάσχουν από άγνοια και αλαζονεία. Ο κυριότερος δημιουργός στο σύστημα του Γιουνγκ δεν είναι κανένας άλλος από το αποξενωμένο ανθρώπινο εγώ. Έχοντας απομακρύνει τον εαυτό του από την πρωταρχική ολότητα του ασυνείδητου το εγώ έχει μετατραπεί σε ένα τυφλό και ανόητο πλάσμα, το οποίο δεν γνωρίζει τις ρίζες του στο ασυνείδητο, αλλά αγωνίζεται απελπισμένα να δημιουργήσει μια ατελή προσομοίωσή του υλοποιώντας ασυνείδητες προβολές. Επομένως το εγώ αποτελεί έναν ενδιάμεσο μεταξύ του πεδίου της εξωστρεφούς δράσης και της ευρύτερης ασυνείδητης μήτρας, στην οποία ριζώνουν όλα τα εξωτερικά φαινόμενα. Όπως ο δημιουργός των Γνωστικών, έτσι και το εγώ του Γιουνγκ δηλώνει ότι δεν υπάρχει κανένας άλλος θεός πριν από αυτό και ότι αυτό αποτελεί τον μόνο που μπορεί να προσδιορίσει την ύπαρξη και ότι οι δυνάμεις του ασυνείδητου είναι μη πραγματικές και ανύπαρκτες. Το εγώ-δημιουργός πλάθει τον δικό του κόσμο, ο οποίος όμως είναι λανθασμένος και διεστραμμένος στο βαθμό που εντός του το φως του βαθύτερου εαυτού σκιάζεται και μολύνεται από ασυνείδητες προβολές και ωθήσεις. Έτσι το εγώ γίνεται ο ανόητος αρχιτέκτονας του δικού του πλασματικού κόσμου. Η υπέρβαση του εγώ-δημιουργού αποτελεί το πιο σημαντικό βήμα στην επίτευξη της φώτισης.

5. Η αποξένωση της συνείδησης μαζί με τα συνοδά αισθήματα της νοσταλγίας, του φόβου και της μοναξιάς, πρέπει να βιωθούν στην ολότητά τους, ώστε να καταστεί δυνατό να ξεπεραστούν. Η ψυχή λοιπόν πρέπει να επιτρέψει στον εαυτό της να έχει την εμπειρία του σκότους, του φόβου και της αποξένωσης, ανεξάρτητα από τον πόνο που προκαλεί η εμπειρία αυτή. Η διαδικασία της εξατομίκευσης συμπεριλαμβάνει την  γνωριμία και την εμπειρία αυτού που ο Γιουνγκ αποκαλούσε η σκιά. Ο άνθρωπος μπαίνει στο μονοπάτι της ανάπτυξης μόνο όταν βιώσει αυτή την εμπειρία, αλλιώς αναπτύσσει μία ρηχή προσωπικότητα. Η νευρωτική προσωπικότητα, φοβισμένη από τους αυξανόμενους πόνους της ψυχής, τείνει να αναζητήσει καταφύγιο στην αυταπάτη και έτσι συχνά πείθει τον εαυτό της ότι η ανάπτυξη είναι στην πραγματικότητα μη αναγκαία, γιατί τα πράγματα είναι πολύ ικανοποιητικά έτσι ακριβώς όπως έχουν. Αντίθετα ο άνθρωπος που βίωσε την αποξένωση και τη μοναξιά μπορεί να ελπίζει, οπλισμένος μ’ αυτή τη γνώση, σε μια απώτερη αίσθηση της ολότητας και της εξιλέωσης.

6. Ο σκοπός της πνευματικής ανάπτυξης εκφράζεται μέσα από εικόνες της ολοκλήρωσης σε ένα σύνολο που οι Γνωστικοί αποκαλούσαν συχνά πλήρωμα, δηλαδή πληρότητα, ή αλλιώς Άνθρωπο ή Πρωταρχικό Άνθρωπο, αυτό το οποίο ο Γιουνγκ αποκαλεί Εαυτό. Αυτός ο Εαυτός, ο αντιπρόσωπος της ολότητας της ύπαρξης μέσα σε ένα ατομικό πλαίσιο, είναι μοναδικός για κάθε άνθρωπο και προκύπτει από τον αρμονικό συγκερασμό του εγώ και του ασυνείδητου. Η αυθεντική ταυτότητα της ανθρώπινης ύπαρξης δεν είναι ούτε δημιουργημένη, ούτε εξελίσσεται με κάποιον δαρβίνειο τρόπο, αλλά με έναν αλχημιστικό τρόπο ενσωματώνει τα αντίθετα του φωτός και του σκότους, του καλού και του κακού, του αρσενικού και του θηλυκού, του συνειδητού και του ασυνείδητου. Η ανάπτυξη επομένως δεν είναι γραμμική, αλλά προκύπτει από την αντιθετική σύγκρουση και την τελική συμφιλίωση των αντιθέτων, η οποία γεννά την ολότητα της ύπαρξης και την αποκαθιστά μέσα στην κάθε ξεχωριστή ανθρώπινη ψυχή.

7. Η ολότητα ή ο Εαυτός που είναι το τελικό αποτέλεσμα της διαδικασίας της πνευματικής ανάπτυξης χαρακτηρίζεται από όλες εκείνες τις ιδιότητες, όπως η δύναμη, η αξία, η ιερότητα, που τα θρησκευτικά συστήματα πάντοτε απέδιδαν στον Θεό. Η εικόνα του Θεού είναι ίσως η πιο πρακτικά διαθέσιμη για να περιγράψει την επαφή με την υπερβατική οντότητα και παρουσιάζεται στα όνειρα, τα οράματα και άλλες δημιουργικές εμπειρίες.

            8. Η ανάπτυξη της ψυχής έχει ως στόχο της την πληρότητα, παρά την ηθική τελείωση. Η αγαθότητα ακόμη και στην υψηλότερη μορφή της δεν μπορεί να αποτελέσει υποκατάστατο για την πληρότητα. Αυτό που έχει σημασία δεν είναι η καλοσύνη ή η υπακοή σε εξωτερικά επιβεβλημένους ηθικούς νόμους, αλλά η πληρότητα της ύπαρξης. Είναι τεχνητό το να διαχωρίζει κανείς την πληρότητα της ύπαρξης σε δύο μισά, το ένα κακό και το άλλο καλό. Αυτό καταδικάζει τον άνθρωπο στην κατάσταση της μη πληρότητας και της ενοχής. Προκειμένου να αποκατασταθεί το πλήρωμα, δηλαδή η ολότητα της ύπαρξης, πρέπει να γνωρίσουμε το κακό, πράγμα όμως που δεν ισοδυναμεί με το να κάνουμε το κακό. Αντίθετα, εξ ορισμού, όσοι κάνουν το κακό στην πραγματικότητα ενεργούν από έλλειψη πραγματικής γνώσης και υπό την επίδραση του αποξενωμένου εγώ. Κάθε ανθρώπινη ύπαρξη σε τελική ανάλυση αποτελεί τον δικό της νομοθέτη και απονέμει στον εαυτό της τα βραβεία και τις τιμωρίες που έχει ορίσει η ίδια.

---

[i] Hoeller, The Gnostic Young, 36-43.