Καρλ Γιουνγκ, "Έβδομος Λόγος προς τους Νεκρούς": Πίσω στην πατρίδα ανάμεσα στα άστρα

 

Λόγος Ζ΄

Τη νύχτα οι νεκροί επέστρεψαν ξανά και μέσα σε θρήνους είπαν: «Ένα ακόμα πράγμα πρέπει να μάθουμε, επειδή ξεχάσαμε να το συζητήσουμε: δίδαξέ μας για τον άνθρωπο!»

«Ο άνθρωπος είναι μια πύλη μέσω της οποίας εισέρχεται κανείς από τον εξωτερικό κόσμο των θεών, των δαιμόνων και των ψυχών, στον εσωτερικό κόσμο, από τον μεγαλύτερο κόσμο στον μικρότερο κόσμο. Μικρός και ασήμαντος είναι ο άνθρωπος· τον αφήνει κανείς σύντομα πίσω, και έτσι εισέρχεται κανείς και πάλι στο άπειρο διάστημα, στον μικρόκοσμο, στην εσωτερική αιωνιότητα».

«Σε αμέτρητη απόσταση τρεμοφέγγει ένα μοναχικό αστέρι στο υψηλότερο σημείο του ουρανού. Αυτός είναι ο μοναδικός Θεός αυτού του μοναχικού αστεριού. Αυτός είναι ο κόσμος του, το Πλήρωμά του, η θεότητά του.

Σ’ αυτόν τον κόσμο, ο άνθρωπος είναι ο Αβραξάς, που γεννά και καταβροχθίζει τον δικό του κόσμο.

Αυτό το αστέρι είναι ο Θεός και ο σκοπός του ανθρώπου.

Είναι η καθοδηγητική του θεότητα· σ’ αυτό ο άνθρωπος βρίσκει ανάπαυση.

Προς αυτό πηγαίνει το μακρύ ταξίδι της ψυχής μετά τον θάνατο· σε αυτό λάμπουν όλα τα πράγματα που διαφορετικά θα μπορούσαν να κρατήσουν τον άνθρωπο μακριά από τον μεγαλύτερο κόσμο με τη λάμψη ενός μεγάλου φωτός.

Σ’ αυτό το Ένα, ο άνθρωπος οφείλει να προσεύχεται.

Μια τέτοια προσευχή αυξάνει το φως του αστεριού. Μια τέτοια προσευχή χτίζει μια γέφυρα πάνω από τον θάνατο.

Αυξάνει τη ζωή του μικρόκοσμου· όταν ο εξωτερικός κόσμος παγώνει, αυτό το αστέρι εξακολουθεί να λάμπει.

Δεν υπάρχει τίποτα που να μπορεί να χωρίσει τον άνθρωπο από τον δικό του Θεό, αν ο άνθρωπος μπορεί μόνο να στρέψει το βλέμμα του μακριά από το πύρινο θέαμα του Αβραξά.

Ο άνθρωπος εδώ, ο Θεός εκεί. Αδυναμία και ασημαντότητα εδώ, αιώνια δημιουργική δύναμη εκεί. Εδώ υπάρχει μόνο σκοτάδι και υγρό κρύο. Εκεί όλα είναι ηλιόφως".

Ακούγοντας αυτά οι νεκροί σώπασαν, και σηκώθηκαν όπως ο καπνός υψώνεται πάνω από τη φωτιά του ποιμένα, που φυλάει το κοπάδι του τη νύχτα.

ΥΠΟΜΝΗΜΑ (ΣΥΝΟΨΗ ΑΠΟ ΤΟ STEPHAN HOELLER, THE GNOSTIC JUNG AND THE SEVEN SERMONS TO THE DEAD, QUEST BOOKS 1982, ΣΕΛ. 176-201):

Ο Έβδομος Λόγος, αν και ο πιο σύντομος από τους επτά, δεν είναι λιγότερο σημαντικός από τους υπόλοιπους. Είναι ο μόνος που εστιάζει άμεσα στην ανθρώπινη ύπαρξη, αποκαλύπτοντας ότι όλες οι έννοιες που συζητούνται στους προηγούμενους λόγους – όπως το Πλήρωμα, ο Θεός, ο Δαίμονας, ο Αβραξάς – στην πραγματικότητα αντανακλούν στοιχεία της ανθρώπινης ψυχής.

Το κείμενο εξηγεί πώς ο ανθρώπινος νους τείνει να προβάλλει το βαθύτερο περιεχόμενό του στον εξωτερικό κόσμο. Οι θεότητες, οι μύθοι της δημιουργίας, οι ιστορίες σωτηρίας μέσα από θρησκευτικές μορφές όπως ο Χριστός, ο Βούδας και ο Κρίσνα, όλα είναι στην ουσία συμβολικές απεικονίσεις της ατομικής ψυχικής εξέλιξης. Οι δημιουργικοί και καταστροφικοί μύθοι δεν περιγράφουν τον εξωτερικό κόσμο, αλλά την πορεία της ανθρώπινης συνείδησης μέσα από το ασυνείδητο.

Καρλ Γιουνγκ, "Έκτος Λόγος προς τους Νεκρούς": ο όφις και η περιστερά

Λόγος ΣΤ΄

Ο δαίμων της σεξουαλικότητας έρχεται στην ψυχή μας σαν ερπετό. Είναι το μισό μιας ανθρώπινης ψυχής και αποκαλείται σκέψη-επιθυμία. Ο δαίμων της πνευματικότητας κατεβαίνει μέσα στην ψυχή μας σαν ένα άσπρο πουλί. Είναι το μισό μιας ανθρώπινης ψυχής και αποκαλείται επιθυμία-σκέψη.

Το ερπετό είναι μια γήινη ψυχή, κατά το ήμισυ δαιμονική, ένα πνεύμα συγγενές με τα πνεύματα των νεκρών. Σαν τα πνεύματα των νεκρών, το ερπετό εισέρχεται επίσης σε διάφορα γήινα αντικείμενα. Το ερπετό προκαλεί στις ψυχές των ανθρώπων τον φόβο γι’ αυτό, αλλά ταυτόχρονα ανάβει και την επιθυμία. Το ερπετό έχει έναν γενικά φαλλικό χαρακτήρα και αναζητεί πάντοτε την συντροφιά των νεκρών. Συνδέεται με τους νεκρούς που είναι δεμένοι με τη γη και δεν έχουν βρει τον δρόμο για να περάσουν στην κατάσταση της απομόνωσης. Το ερπετό είναι μια πόρνη και συγχρωτίζεται με τον διάβολο και τα διαβολικά πνεύματα. Είναι ένας τύραννος και ένα πνεύμα που βασανίζει και πάντοτε βάζει σε πειρασμό τους ανθρώπους να  διατηρούν  το χειρότερο είδος συντροφιάς.

Το λευκό πουλί είναι η κατά το ήμισυ θεϊκή ψυχή του ανθρώπου. Κατοικεί μαζί με τη μητέρα και περιστασιακά κατέρχεται από την κατοικία της μητέρας. Το πουλί είναι αρσενικό και αποκαλείται αποτελεσματική σκέψη. Το πουλί είναι αγνό και μοναχικό, ένας αγγελιαφόρος της μητέρας. Πέτα ψηλά πάνω από τη γη. Κυριαρχεί στην απομόνωση. Φέρνει μηνύματα από μακριά, από εκείνους που έχουν φύγει νωρίτερα, από εκείνους που έχουν τελειοποιηθεί. Κουβαλά τα λόγια μας ως τη μητέρα. Η μητέρα παρεμβαίνει και προειδοποιεί, αλλά δεν έχει δύναμη απέναντι στους θεούς. Είναι ένα όχημα του ήλιου.

Το ερπετό κατέρχεται στα βάθη και με την πονηριά του ή παραλύει ή ενεργοποιεί τον φαλλικό δαίμονα. Το ερπετό φέρνει από τα βάθη τις ίδιες τις δόλιες σκέψεις αυτών που είναι γήινοι, σκέψεις που εισβάλλουν μέσα από όλα τα αγγίγματα και είναι εμποτισμένες με επιθυμία. Μολονότι το ερπετό δεν επιθυμεί να υπάρξει, εντούτοις είναι χρήσιμο για μας. Το ερπετό διαφεύγει από την αντίληψή μας, το αναζητούμε και μας δείχνει τον δρόμο που με την περιορισμένη ανθρώπινη εξυπνάδα μας δεν θα μπορούσαμε να βρούμε.

Οι νεκροί κοίταξαν με περιφρόνηση και είπαν: «πάψε να μας μιλάς για τους θεούς, τους δαίμονες και τις ψυχές. Στην ουσία τα γνωρίζουμε όλα αυτά εδώ και πολύ καιρό».

Η Ουράνια Μητέρα και ο Γήινος Πατέρας (Καρλ Γιουνγκ, Πέμπτος Λόγος προς τους Νεκρούς)

Οι νεκροί γεμάτοι χλευασμό αναφώνησαν: «δίδαξέ μας, ανόητε, για την εκκλησία και την ιερή κοινότητα».

Ο κόσμος των θεών φανερώνεται στην πνευματικότητα και την σεξουαλικότητα. Οι ουράνιοι θεοί εμφανίζονται στην πνευματικότητα, ενώ οι γήινοι στην σεξουαλικότητα. Η πνευματικότητα συλλαμβάνει και κατανοεί. Είναι θηλυκή και γι’ αυτό την αποκαλούμε Mater Coelestis, Ουράνια Μητέρα. Η σεξουαλικότητα παράγει και δημιουργεί. Είναι αρσενική και γι’ αυτό την αποκαλούμε Φαλλό, γήινο πατέρα. Η σεξουαλικότητα του άνδρα είναι πιο γήινη, ενώ η σεξουαλικότητα της γυναίκας είναι περισσότερο ουράνια. Η πνευματικότητα του άνδρα είναι περισσότερο ουράνια, επειδή κινείται προς την κατεύθυνση του μεγαλύτερου. Από την άλλη η πνευματικότητα της γυναίκας είναι περισσότερο γήινη, επειδή κινείται προς την κατεύθυνση του μικρότερου.

Απατηλή και διαβολική είναι η πνευματικότητα του άνδρα που κινείται προς το μικρότερο. Απατηλή και διαβολική είναι η πνευματικότητα της γυναίκας που κινείται προς το μεγαλύτερο. Ο καθένας πρέπει να κινείται προς τη θέση του. Ο άνδρας και η γυναίκα γίνονται διάβολοι ο ένας για τον άλλον, όταν δεν διαχωρίζουν τα πνευματικά μονοπάτια τους, επειδή η φύση του δημιουργημένου όντος είναι πάντοτε η φύση της διαφοροποίησης.

Η σεξουαλικότητα του άνδρα κινείται προς την κατεύθυνση αυτού που είναι γήινο, ενώ η σεξουαλικότητα της γυναίκας κινείται προς αυτό το οποίο είναι πνευματικό. Ο άνδρας και η γυναίκα γίνονται διάβολος ο ένας για τον άλλον, εάν δεν κάνουν διάκριση ανάμεσα στις δύο μορφές της σεξουαλικότητάς τους.

Ο άνδρας θα γνωρίσει αυτό το οποίο είναι μικρότερο, η γυναίκα αυτό το οποίο είναι μεγαλύτερο. Ο άνθρωπος θα διαχωρίσει τον εαυτό του τόσο από την πνευματικότητα όσο και από την σεξουαλικότητα. Θα αποκαλέσει την πνευματικότητα μητέρα και θα την ενθρονίσει μεταξύ ουρανού και γης. Θα ονομάσει την σεξουαλικότητα φαλλό και θα την τοποθετήσει ανάμεσα στον ίδιο και τη γη, διότι η μητέρα και ο φαλλός είναι υπεράνθρωποι δαίμονες και φανερώσεις του κόσμου των θεών. Είναι πιο αποτελεσματικοί για μας απ’ ό,τι οι θεοί, επειδή είναι κοντύτερα στη δική μας ύπαρξη.  

Όταν δεν μπορείς να διαχωρίσεις ανάμεσα στον εαυτό σου από τη μια μεριά και την πνευματικότητα και τη σεξουαλικότητα από την άλλη και όταν δεν μπορείς να θεωρήσεις αυτές τις δύο ως κάτι που είναι πάνω και πέρα από εσένα, τότε γίνεσαι θύμα τους, δηλαδή γίνεσαι θύμα του πληρώματος. Η πνευματικότητα και η σεξουαλικότητα δεν είναι δικές σου ιδιότητες, δεν είναι πράγματα τα οποία μπορείς να κατέχεις και να κατανοήσεις, αλλά αντίθετα είναι ισχυροί δαίμονες, φανέρωση των θεών, και επομένως υψώνονται πάνω από εσένα και υπάρχουν αυθύπαρκτες. Ο άνθρωπος δεν κατέχει την πνευματικότητα για τον εαυτό του, ούτε τη σεξουαλικότητα για τον εαυτό του, αλλά μάλλον είναι υποταγμένος στους νομούς της πνευματικότητας και της σεξουαλικότητας. Γι’ αυτό το λόγο κανείς δεν ξεφεύγει από αυτούς τους δύο δαίμονες. Θα τους θεωρείτε ως δαίμονες, ως κοινές αιτίες και ισχυρούς κινδύνους, περίπου όπως τους θεούς και πάνω απ’ όλα σαν τον φοβερό Αβραξά.

Ο άνθρωπος είναι αδύναμος, επομένως η κοινότητα είναι αναπόφευκτη. Εάν δεν είναι η κοινότητα στον αστερισμό της μητέρας, τότε είναι η κοινότητα στον αστερισμό του φαλλού. Το να μην έχεις κοινότητα σημαίνει ότι υποφέρεις και είσαι άρρωστος. Η κοινότητα  φέρνει μαζί της την διάσπαση και την διάλυση. Η διαφοροποίηση οδηγεί στην απομόνωση. Η απομόνωση είναι ενάντια στην κοινότητα. Λόγω της αδυναμίας της ανθρώπινης θέλησης, κατ’ αντίθεση προς τους θεούς και τους δαίμονες και τους αναπόφευκτους νόμους τους, υπάρχει ανάγκη για κοινότητα. Γι’ αυτό το λόγο θα υπάρξει τόση κοινότητα, όση είναι αναγκαία όχι για το καλό του ανθρώπου, αλλά για το καλό των θεών. Οι θεοί σάς σπρώχνουν προς την κοινότητα. Όση κοινότητα σας υποχρεώνουν να έχετε είναι αναγκαία, αλλά η περισσότερη είναι κάτι κακό.

Στην κοινότητα ο καθένας θα υπόκειται στον άλλον, ούτως ώστε η κοινότητα θα διατηρείται στο βαθμό που την έχετε ανάγκη. Όποιος είναι στην κατάσταση της απομόνωσης θα τοποθετηθεί πάνω απ’ όλους, ούτως ώστε θα γνωρίσει τον εαυτό του και θα αποφύγει την δουλεία. Στην κοινότητα θα υπάρχει εγκράτεια.

Στην απομόνωση ας υπάρχει περίσσευμα αφθονίας.

Διότι η κοινότητα είναι το βάθος, ενώ η απομόνωση είναι το ύψος.

Η αληθινή τάξη στην κοινότητα εξαγνίζει και συντηρεί.

Η αληθινή τάξη στην απομόνωση εξαγνίζει και αυξάνει.

Η κοινότητα μας δίνει ζεστασιά, ενώ η απομόνωση μας δίνει το φως.

Ο Καιόμενος και ο Αναπτυσσόμενος: ο Έρως και το Δέντρο της Ζωής (Καρλ Γιουνγκ, τέταρτος λόγος προς τους νεκρούς)

Έχοντας παρουσιάσει στους νεκρούς την εντυπωσιακή μορφή του Αβραξά, ο Βασιλείδης/Γιουνγκ συνεχίζει διδάσκοντας τους απρόθυμους μαθητές του περαιτέρω μυστήρια, τα οποία αφορούν σπουδαίες δυάδες πνευματικών δυνάμεων, οι οποίες, αντίθετα με τον Αβραξά, δεν αντιπροσωπεύουν την ένωση των αντιθέτων, αλλά μάλλον τον διαχωρισμό τους, ή ακόμη και μια πολεμική σχέση μεταξύ τους. Η δυαδικότητα και η ενότητα είναι στην πραγματικότητα εξίσου ζωτικές και συνυπάρχουσες αρχές της λειτουργίας της ψυχικής φύσης. Ο ψυχοφυσιολογικός οργανισμός της ανθρώπινης ύπαρξης είναι η ενότητα, ωστόσο τιτανικές και φοβερές δυαδικές δυνάμεις εντός της αιωνίως ανταγωνίζονται μεταξύ τους για την κυριαρχία. Παγιδευμένα σε μια αιώνια πάλη, σώμα και πνεύμα, αίσθηση και διάνοια, θηλυκό και αρσενικό, ένστικτο και πολιτισμός μάχονται στο διηνεκές το ένα το άλλο σε έναν πόλεμο που είναι ταυτόχρονα αναγκαίος και  μάταιος.

Παλαιοί φιλόσοφοι και θεολόγοι είχαν διακηρύξει ότι δύο αντίθετα πνεύματα κατοικούν στη δομή της κοσμικής και της ανθρώπινης ζωής και ότι στέκονται σε μια θανάσιμη αντιπαλότητα μεταξύ τους. Το αναπτυσσόμενο πνεύμα είναι το πνεύμα του πολιτισμού. Επιζητεί διαρκώς να δημιουργήσει μορφές μέσα από τις οποίες η ζωή μπορεί να επεκταθεί, να χτίσει και να κάνει τον εαυτό της πιο ασφαλή. Το καιόμενο πνεύμα, από την άλλη, αναζητεί την κίνηση, την αλλαγή, την περιπέτεια, την μάχη, μερικές φορές ακόμη και την σύγκρουση και τη βία. Συνεπώς το αναπτυσσόμενο πνεύμα είναι ειρηνικό, ενώ το καιόμενο πνεύμα είναι πολεμικό. Ο πολιτισμός έχει την τάση να διατηρεί, αλλά μερικές φορές γίνεται και συντηρητικός, ενώ ο αντιτιθέμενος δυναμισμός είναι επαναστατικός. Και οι δύο δυνάμεις αποτελούν μέρος της φυσικής τάξης: πόλεμος και ειρήνη, διατήρηση και καταστροφή, εποικοδομητική εξέλιξη και καταστροφική επανάσταση. Το να ταυτίσει κανείς την φύση με την ειρήνη και την γαλήνη αποκλείοντας τον πόλεμο και την αγριότητα αντιτίθεται στην απόδειξη της παρατήρησης. Είναι πράγματι το ειρηνικό ηλιοβασίλεμα πιο φυσικό από όσο ένα ηφαίστειο που εκρήγνυται;  Είναι το αηδόνι πιο φυσικό από το γεράκι;  Στον δυναμισμό της φύσης η θανάτωση είναι το ίδιο αναγκαία όσο και η γέννηση. Οι ανθρώπινες ηθικές αξίες δεν μπορούν και δεν πρέπει να προβάλλονται πάνω στη φύση για τον απλούστατο λόγο ότι δεν ανήκουν εκεί. Κάποιος δικαιολογημένα μπορεί να πιστεύει ότι η ειρήνη είναι καλύτερη από τον πόλεμο, ότι η ευσπλαχνία είναι προτιμότερη από τη σκληρότητα, αλλά πρέπει να αναγνωριστεί ότι οι αξίες που υπόκεινται σ’ αυτού του είδους τις κρίσεις είναι παραγωγές όχι της φύσης, αλλά της συνείδησης στην ψυχολογική έννοια της λέξης, δηλαδή ως κάτι που αντιτίθεται στο ασυνείδητο.

Γιουνγκ, Λόγος τρίτος προς τους νεκρούς: από τον συγκρουσιακό δυισμό στον συμπληρωματικό δυισμό

Η μορφή του μυστηριώδους Αβραξά, η οποία πρωτοεμφανίζεται στο τέλος του δεύτερου λόγου προς τους νεκρούς, αναλύεται καλύτερα στον τρίτο λόγο. Δεν είναι δύσκολο να καταλάβουμε για ποιο λόγο αυτή η γνωστική θεότητα ελκύει τόσο πολύ τον Γιουνγκ. Ανταποκρίνεται στις τρεις βασικές αρχές της ψυχολογίας του, δηλαδή στην ενότητα των αντιθέτων, στον αγώνα για εξατομίκευση μέσω της σταδιακής κατάκτησης εκ μέρους της συνείδησης διαφόρων περιοχών του ασυνείδητου, και τέλος στην αναδιαμόρφωση από τον Γιουνγκ της φροϋδικής  έννοιας της λίμπιντο ως ψυχικής ενέργειας ή πνευματικής δύναμης τιτανικού μεγέθους, η οποία χρησιμοποιείται από την ψυχή για τους δικούς της μυστηριώδεις σκοπούς. Τόσο στο τελευταίο μέρος του δεύτερου λόγου, αλλά και σε όλη την έκταση του τρίτου λόγου, ο Γιουνγκ δείχνει να καταλαβαίνει την δυνητικά αρνητική επίπτωση που μπορεί να είχε η μορφή του Αβραξά στην συντηρητική θρησκευτικότητα. Γι’ αυτό και ο δεύτερος λόγος τελειώνει  με τη φράση ότι οι νεκροί θύμωσαν επειδή ήταν χριστιανοί.

Ο Γιουνγκ αποκαλεί τον Αβραξά ως τον αληθινά τρομερό, επειδή έχει την ικανότητα να γεννά την αλήθεια και το ψεύδος, το καλό και το κακό, το φως και το σκότος, με τον ίδιο λόγο και την ίδια πράξη. Η έννοια μιας θεότητας, η οποία περιέχει τα πάντα, εντός της οποίας τα αντίθετα συνυπάρχουν ταυτόχρονα και από την οποία προκύπτουν χωρίς τούς τρόμους της ηθικής κρίσης και αντίθεσης, δεν είναι ανεκτή στην μη Γνωστική πνευματικότητα του δυτικού χριστιανικού κόσμου τα τελευταία χίλια επτακόσια χρόνια. Οι Γνωστικοί επανειλημμένα κατηγορήθηκαν από τους αντιπάλους τους ως δυϊστές, δηλαδή  ότι πίστευαν σε δύο ισότιμες και αντίθετες αρχές, του καλού και του κακού. Πράγματι μπορεί να ειπωθεί ότι στον Γνωστικισμό πραγματείες που αφορούν την ύψιστη θεότητα εμφανίζονται συχνά να μην ασχολούνται με ηθικά ερωτήματα, στο βαθμό που  πραγματεύονται μια πραγματικότητα πέρα από την δυαδική κατηγορία του καλού και του κακού. Ο Γιουνγκ στην διεισδυτική του κατανόηση του Γνωστικισμού αντιλήφθηκε πως δεν είναι ο δυισμός, αλλά η αναγνώριση της υπέρτατης αναγκαιότητας για την ένωση των αντιθέτων που αποτελεί την καρδιά της Γνωστικής στάσης απέναντι στον κόσμο. Χαρακτηρίζοντας τον Αβραξά ως ανώτερο αλλά και κατώτερο Πάνα και ως Πρίαπο, ο Γιουνγκ τον ταυτίζει με την κοσμική και αδιαφοροποίητη ψυχική ενέργεια, αναγνωρίζοντας όμως ταυτόχρονα ότι αυτή η ίδια ενέργεια ενσαρκώνεται κατά έναν ορισμένο τρόπο στις δυνάμεις των ενστίκτων, που αποτελούν τον κατώτερο Πάνα, δηλαδή την τυφλή, αλλά ισχυρή και ενστικτώδη φύση της ανθρωπότητας, η οποία συμβολίζεται από τον διαρκώς όρθιο φαλλό του Πρίαπου. Τα υψηλότερα αρχέτυπα του ασυνείδητου ορισμένες φορές έχουν θεωρηθεί ως υψηλότερα ανάλογα των ενστίκτων και μπορεί κανείς εξίσου σωστά να πει ότι τα ένστικτα με τη σειρά τους αποτελούν τις κατώτερες αντιστοιχίες των αρχετύπων. Έτσι ο Αβραξάς μπορεί ταυτόχρονα να είναι η αγάπη αλλά και ο φονιάς της αγάπης, ο Χριστός αλλά και ο Ιούδας. Κάποτε ο Γιουνγκ είπε ότι κανένα δένδρο δεν μπορεί να απαρνηθεί τις ρίζες του στην ταπεινή γη, διότι μ’ αυτόν τον τρόπο θα καταστραφεί. Το ριζικό σύστημα του πνεύματος ενσαρκώνεται στα ένστικτα του ψυχοφυσιολογικού οργανισμού της ανθρωπότητας. Αν αποκοπούμε από αυτές τις ρίζες, τότε καταστρεφόμαστε, διότι χωρίς αυτές το ίδιο το δένδρο της ύπαρξης θα πέσει και τα υπέροχα άνθη των ιδανικών μας θα χαθούν. Γι’ αυτές τις ιδέες του ο Γιουνγκ κατηγορήθηκε ότι θεοποίησε τα ένστικτα χωρίς όμως να τα εξαγνίσει. Δεν έγινε κατανοητό από τους κριτικούς ότι το σκοτάδι μέσα στην ψυχή πρέπει να γίνει αποδεκτό και τελικά να συμφιλιωθεί με το φως σε μία κατάσταση ολότητας που δεν είναι ούτε φως ούτε σκοτάδι, αλλά μια κατάσταση η οποία είναι ταυτόχρονα και τα δύο και όμως κάτι περισσότερο από αυτά. Η ζωή και ο θάνατος συνήθως γίνονται αντιληπτά ως  πολικά αντίθετα  που συγκρούονται μεταξύ τους, επειδή  η σκέψη μας έχει διαμορφωθεί με τέτοιο τρόπο, ώστε να  δέχεται την ιδέα πως δεν μπορούν να υπάρξουν και τα δύο μαζί ταυτόχρονα. Αυτού του είδους η σκέψη χαρακτηρίζει ωστόσο την διαφοροποιημένη συνείδηση του εγώ, στο βαθμό που το εγώ κυριαρχείται μόνο από συνειδητά κίνητρα και προϋποθέσεις.  Αληθεύει ότι στον κόσμο του συνειδητού εγώ που εξαρτάται από την αντίληψη των αισθήσεων για  την εικόνα της πραγματικότητας  που έχει διαμορφώσει, τα πράγματα και οι καταστάσεις είναι πάντοτε είτε το ένα, είτε το άλλο. Από την άλλη, η ψυχή, η οποία αποτελείται και από το συνειδητό αλλά και από  το ασυνείδητο, δεν ασχολείται με τέτοιου είδους αυστηρές διακρίσεις. Δεν υπάρχει ανθρώπινη ύπαρξη που να είναι εντελώς ανόητη ή εντελώς έξυπνη, ολότελα καλή ή ολότελα κακή. Κι αυτό, επειδή στην ανθρώπινη φύση τα μυστήρια και τα βάθη της ψυχής αποκλείουν κάθε  δυνατότητα για απόλυτη ισχύ σε τέτοιου είδους κατηγορηματικές κρίσεις. Στην ψυχή, και ιδιαίτερα στο ασυνείδητο τμήμα της, τα αντίθετα τείνουν να συμπίπτουν. Στο επίπεδο του συνειδητού αντίθετα τείνουν να διαχωρίζονται, διότι αυτό λειτουργεί όπως μία φωτεινή ακτίνα, η οποία προσδιορίζεται από το περιβάλλον σκοτάδι του ασυνείδητου. Το ασυνείδητο από την άλλη πλευρά περιλαμβάνει τα πάντα. Περιλαμβάνει την κατηγορία «και τα δύο μαζί» και όχι την κατηγορία «είτε το ένα, είτε το άλλο». Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν υπάρχουν δυαδικότητες στο ασυνείδητο. Ακριβώς το αντίθετο. Ο θεός Ήλιος και ο Διάβολος, οι οποίοι περιγράφονται στον δεύτερο λόγο, είναι πάρα πολύ υπαρκτοί στην ολότητά της ψυχής συμπεριλαμβανομένου του ασυνείδητου. Η αρχή ωστόσο του ασυνείδητου δεν είναι ο συγκρουσιακός δυισμός, αλλά ο συμπληρωματικός δυισμός. Στο ασυνείδητο τα αντίθετα συμπληρώνουν το ένα το άλλο, ενώ στο επίπεδο του συνειδητού το ένα από τα δύο αποκλείεται και απορρίπτεται ηθικά. Στο ασυνείδητο, είτε πρόκειται για τα σκοτεινά βάθη της ενστικτώδους λίμπιντο, είτε για τα ιερά ύψη των ψυχικών αρχέτυπων, η ζωή γεννιέται και αναγεννιέται από τη δύναμη του Αβραξά, η οποία είναι απρόσωπη, δεν εμπίπτει σε  ηθικές κατηγορίες, δεν κάνει διακρίσεις, είναι ανελέητη, απρόσβλητη και πάντοτε ενεργή.

Γιουνγκ: ο δεύτερος λόγος προς τους νεκρούς. Η ενότητα του Θεού και του Διαβόλου.

Ο δεύτερος λόγος προς τους νεκρούς του Γιουνγκ απαντά στην γνωστή απόφανση του Νίτσε ότι ο Θεός είναι νεκρός. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ο Νίτσε αποτελεί μια από τις μορφές εκείνες, οι οποίες επηρέασαν πολύ τον ψυχαναλυτή μας. Οι νεκροί, λοιπόν, στο δεύτερο λόγο ρωτούν τον Γνωστικό δάσκαλο Βασιλείδη για το αν ο Θεός είναι νεκρός ή όχι. Αντίθετα όμως από τον Νίτσε ο Γιουνγκ δεν επιβεβαιώνει τον θάνατο του Θεού. Η αναγνώριση της Θεότητας ως μιας μορφής υπαρξιακής ή ψυχολογικής πραγματικότητας είναι σημαντική για την υγεία της ψυχής, όπως θεωρούσε ο Γιουνγκ. Καθώς ο Θεός βρίσκεται μέσα στην ψυχή, παρά σε κάποιο απόμακρο βασίλειο, θα ήταν επιβλαβές για την ψυχή να τον αρνηθεί. Από την άλλη μεριά αυτή η εικόνα του Θεού είναι μόνο μία από τις πολυάριθμες θεϊκές δυνάμεις που κάνουν την εμφάνισή τους στα βάθη του ανθρώπινου πνεύματος. Αυτό έχει ως συνέπεια μέσα στους λόγους να υπονοείται η ύπαρξη μιας πολλαπλότητες θεοτήτων, όπως φαίνεται και από τον τέταρτο λόγο όπου ο δάσκαλος θεωρεί τον εαυτό του ευλογημένο, διότι του έχει δοθεί η γνώση της πολλαπλότητας και της ποικιλίας των θεών. Την ίδια στιγμή κατηγορεί τους νεκρούς για τον μονοδιάστατο μονοθεϊσμό τους, διότι έχουν αντικαταστήσει την πολλαπλότητα με τη μοναδικότητα του ενός Θεού. Μέσα σ’ αυτή την πολλαπλότητα των θεϊκών υπάρξεων, ή όπως θα έλεγαν οι Γνωστικοί των εκπορεύσεων, υπάρχει μία δυάδα που αποτελεί το πρώτο ζευγάρι θεοτήτων, ο Θεός που αποκαλείται Ήλιος και ο αντίπαλός του, ο Διάβολος. Ο Ήλιος περιγράφεται ως αποτελεσματική πληρότητα, ενώ ο Διάβολος ως αποτελεσματική κενότητα. Αυτοί αποτελούν την πρώτη από μια σειρά αντιθετικές δυάδες ή συζυγίες που αναδύονται μέσα στον δημιουργημένο κόσμο.

Η μυστηριώδης θεότητα Αβραξάς

Η εντυπωσιακή και μυστηριώδης φιγούρα του Αβραξά προέρχεται από τον αρχαίο Γνωστικισμό. Δυστυχώς οι γραπτές πληροφορίες που διαθέτουμε είναι σχετικά λίγες. Ο Ειρηναίος, επίσκοπος στη Λυών στα τέλη του 2ου αιώνα μ.Χ., και δριμύς κριτικός των Γνωστικών, σε μια από τις αντιγνωστικές επιθέσεις του σχολιάζει τις μαγικές δραστηριότητες, εικόνες και επωδούς μέσω των οποίων οι Γνωστικοί των ημερών του απευθύνονταν στις αγγελικές δυνάμεις που κυριαρχούσαν στους διάφορους ουρανούς. Σύμφωνα με τον Ειρηναίο, οι Γνωστικοί, αφού επινόησαν διάφορα ονόματα σαν να ανήκαν σε αγγέλους, λένε ότι άλλοι από αυτούς βρίσκονται στον πρώτο ουρανό, άλλοι στον δεύτερο, και στη συνέχεια καταγράφουν τα ονόματα των αρχόντων, των αγγέλων και των δυνάμεων που είναι κάτοικοι των τριακοσίων εξήντα πέντε φανταστικών ουρανών. Αυτοί οι ουρανοί ήταν σύμφωνα με τον Γνωστικό Βασιλείδη υπό την εξουσία του Αβραξά, μιας φοβερής και δυνατής θεότητας, της οποίας η ακατανίκητη δύναμη γινόταν αντικείμενο επίκλησης στις πολλές αναπαραστάσεις, όπου το πρόσωπό του ήταν χαραγμένο πάνω σε φυλαχτά και μετάλλια.[1] Τα φορούσαν για να προφυλαχθούν από τις επιδράσεις των κυβερνητών αυτού του κόσμου και ως βοήθεια για την άνοδο στην υπερβατική σφαίρα πέρα από τη δύναμη των ουρανίων σωμάτων. Αυτά τα κοσμήματα, συχνά από ακριβούς λίθους και μέταλλα, σώθηκαν χάρη στην απληστία των ανθρώπων που τα διαφύλαξαν ως πολύτιμα. Έτσι έχουμε μια καλή ιδέα για την μαγική όψη του Αβραξά. Οι συνήθως ελλειψοειδείς πολύτιμοι λίθοι δείχνουν μια μορφή με ανθρώπινο σώμα, με κεφαλή κόκορα ή σπανιότερα γερακιού και ερπετόμορφα πόδια. Τα χέρια του θεού κρατούν ασπίδα και μαστίγιο. Η ασπίδα φέρει συνήθως την επιγραφή ΙΑΩ/ΙΑΕ (ή κάτι παραπλήσιο), γεγονός που θυμίζει ως προς τη λειτουργία το εβραϊκό τετραγράμματο όνομα του Θεού. Ο Αβραξάς στέκει ενίοτε πάνω σε άρμα που το σέρνουν τέσσερα λευκά άλογα τρέχοντας με μεγάλη ταχύτητα. Ο ήλιος και η σελήνη λάμπουν από πάνω για να δείξουν ότι οι αντίθετες δυνάμεις της ημέρας και της νύχτας, του αρσενικού και του θηλυκού, του χρυσού και του άργυρου έρχονται σε μια ισορροπημένη κατάσταση δυναμικής ένωσης μέσα σ’ αυτή την ισχυρά συμβολική φιγούρα. Οι πιο συχνά αναφερόμενες ερμηνείες των συμβόλων που ενσαρκώνει η φιγούρα του Αβραξά έχουν ως εξής: η κεφαλή κόκορα συμβολίζει την εγρήγορση και συνδέεται και με την ανθρώπινη καρδιά και με την κοσμική, δηλαδή τον ήλιο, η ανατολή του οποίου προαναγγέλλεται από το πρωινό λάλημα του πετεινού. Ο ανθρώπινος κορμός αποτελεί την ενσάρκωση της αρχής του λόγου ή της έλλογης σκέψης πού θεωρείται ως η ανώτερη δύναμη της ανθρώπινης ύπαρξης. Τα πόδια που έχουν τη μορφή φιδιών υποδεικνύουν σοφία, με την οποία ο δυναμικός κυβερνήτης της παγκόσμιας ύπαρξης εξουσιάζει τις ίδιες του τις παντοδύναμες ενέργειες. Η ασπίδα στο δεξί χέρι είναι σύμβολο της σοφίας, η οποία προστατεύει όλους τους  θεϊκούς πολεμιστές. Το μαστίγιο στο αριστερό χέρι υποδηλώνει την ακατάπαυστη καθοδηγητική δύναμη της ζωής από την οποία πηγάζει όλη ύπαρξη. Τα τέσσερα λευκά άλογα που σέρνουν το άρμα αντιπροσωπεύουν τις δυνάμεις με τις οποίες η κοσμική ή ψυχική ενέργεια εκφράζει τον εαυτό της και αποκαλούνται με διάφορους τρόπους, άλλοτε ως οι τέσσερις αιθέρες της δύναμης του ήλιου, άλλοτε ως τα τέσσερα στοιχεία, ενώ με όρους της ψυχολογίας του βάθους αντιπροσωπεύουν τις τέσσερις λειτουργίες της ανθρώπινης συνείδησης: αίσθηση, συναίσθημα, σκέψη, διαίσθηση.