Η Ουράνια Μητέρα και ο Γήινος Πατέρας (Καρλ Γιουνγκ, Πέμπτος Λόγος προς τους Νεκρούς)

Οι νεκροί γεμάτοι χλευασμό αναφώνησαν: «δίδαξέ μας, ανόητε, για την εκκλησία και την ιερή κοινότητα».

Ο κόσμος των θεών φανερώνεται στην πνευματικότητα και την σεξουαλικότητα. Οι ουράνιοι θεοί εμφανίζονται στην πνευματικότητα, ενώ οι γήινοι στην σεξουαλικότητα. Η πνευματικότητα συλλαμβάνει και κατανοεί. Είναι θηλυκή και γι’ αυτό την αποκαλούμε Mater Coelestis, Ουράνια Μητέρα. Η σεξουαλικότητα παράγει και δημιουργεί. Είναι αρσενική και γι’ αυτό την αποκαλούμε Φαλλό, γήινο πατέρα. Η σεξουαλικότητα του άνδρα είναι πιο γήινη, ενώ η σεξουαλικότητα της γυναίκας είναι περισσότερο ουράνια. Η πνευματικότητα του άνδρα είναι περισσότερο ουράνια, επειδή κινείται προς την κατεύθυνση του μεγαλύτερου. Από την άλλη η πνευματικότητα της γυναίκας είναι περισσότερο γήινη, επειδή κινείται προς την κατεύθυνση του μικρότερου.

Απατηλή και διαβολική είναι η πνευματικότητα του άνδρα που κινείται προς το μικρότερο. Απατηλή και διαβολική είναι η πνευματικότητα της γυναίκας που κινείται προς το μεγαλύτερο. Ο καθένας πρέπει να κινείται προς τη θέση του. Ο άνδρας και η γυναίκα γίνονται διάβολοι ο ένας για τον άλλον, όταν δεν διαχωρίζουν τα πνευματικά μονοπάτια τους, επειδή η φύση του δημιουργημένου όντος είναι πάντοτε η φύση της διαφοροποίησης.

Η σεξουαλικότητα του άνδρα κινείται προς την κατεύθυνση αυτού που είναι γήινο, ενώ η σεξουαλικότητα της γυναίκας κινείται προς αυτό το οποίο είναι πνευματικό. Ο άνδρας και η γυναίκα γίνονται διάβολος ο ένας για τον άλλον, εάν δεν κάνουν διάκριση ανάμεσα στις δύο μορφές της σεξουαλικότητάς τους.

Ο άνδρας θα γνωρίσει αυτό το οποίο είναι μικρότερο, η γυναίκα αυτό το οποίο είναι μεγαλύτερο. Ο άνθρωπος θα διαχωρίσει τον εαυτό του τόσο από την πνευματικότητα όσο και από την σεξουαλικότητα. Θα αποκαλέσει την πνευματικότητα μητέρα και θα την ενθρονίσει μεταξύ ουρανού και γης. Θα ονομάσει την σεξουαλικότητα φαλλό και θα την τοποθετήσει ανάμεσα στον ίδιο και τη γη, διότι η μητέρα και ο φαλλός είναι υπεράνθρωποι δαίμονες και φανερώσεις του κόσμου των θεών. Είναι πιο αποτελεσματικοί για μας απ’ ό,τι οι θεοί, επειδή είναι κοντύτερα στη δική μας ύπαρξη.  

Όταν δεν μπορείς να διαχωρίσεις ανάμεσα στον εαυτό σου από τη μια μεριά και την πνευματικότητα και τη σεξουαλικότητα από την άλλη και όταν δεν μπορείς να θεωρήσεις αυτές τις δύο ως κάτι που είναι πάνω και πέρα από εσένα, τότε γίνεσαι θύμα τους, δηλαδή γίνεσαι θύμα του πληρώματος. Η πνευματικότητα και η σεξουαλικότητα δεν είναι δικές σου ιδιότητες, δεν είναι πράγματα τα οποία μπορείς να κατέχεις και να κατανοήσεις, αλλά αντίθετα είναι ισχυροί δαίμονες, φανέρωση των θεών, και επομένως υψώνονται πάνω από εσένα και υπάρχουν αυθύπαρκτες. Ο άνθρωπος δεν κατέχει την πνευματικότητα για τον εαυτό του, ούτε τη σεξουαλικότητα για τον εαυτό του, αλλά μάλλον είναι υποταγμένος στους νομούς της πνευματικότητας και της σεξουαλικότητας. Γι’ αυτό το λόγο κανείς δεν ξεφεύγει από αυτούς τους δύο δαίμονες. Θα τους θεωρείτε ως δαίμονες, ως κοινές αιτίες και ισχυρούς κινδύνους, περίπου όπως τους θεούς και πάνω απ’ όλα σαν τον φοβερό Αβραξά.

Ο άνθρωπος είναι αδύναμος, επομένως η κοινότητα είναι αναπόφευκτη. Εάν δεν είναι η κοινότητα στον αστερισμό της μητέρας, τότε είναι η κοινότητα στον αστερισμό του φαλλού. Το να μην έχεις κοινότητα σημαίνει ότι υποφέρεις και είσαι άρρωστος. Η κοινότητα  φέρνει μαζί της την διάσπαση και την διάλυση. Η διαφοροποίηση οδηγεί στην απομόνωση. Η απομόνωση είναι ενάντια στην κοινότητα. Λόγω της αδυναμίας της ανθρώπινης θέλησης, κατ’ αντίθεση προς τους θεούς και τους δαίμονες και τους αναπόφευκτους νόμους τους, υπάρχει ανάγκη για κοινότητα. Γι’ αυτό το λόγο θα υπάρξει τόση κοινότητα, όση είναι αναγκαία όχι για το καλό του ανθρώπου, αλλά για το καλό των θεών. Οι θεοί σάς σπρώχνουν προς την κοινότητα. Όση κοινότητα σας υποχρεώνουν να έχετε είναι αναγκαία, αλλά η περισσότερη είναι κάτι κακό.

Στην κοινότητα ο καθένας θα υπόκειται στον άλλον, ούτως ώστε η κοινότητα θα διατηρείται στο βαθμό που την έχετε ανάγκη. Όποιος είναι στην κατάσταση της απομόνωσης θα τοποθετηθεί πάνω απ’ όλους, ούτως ώστε θα γνωρίσει τον εαυτό του και θα αποφύγει την δουλεία. Στην κοινότητα θα υπάρχει εγκράτεια.

Στην απομόνωση ας υπάρχει περίσσευμα αφθονίας.

Διότι η κοινότητα είναι το βάθος, ενώ η απομόνωση είναι το ύψος.

Η αληθινή τάξη στην κοινότητα εξαγνίζει και συντηρεί.

Η αληθινή τάξη στην απομόνωση εξαγνίζει και αυξάνει.

Η κοινότητα μας δίνει ζεστασιά, ενώ η απομόνωση μας δίνει το φως.

ΕΡΜΗΝΕΙΑ

Στην αρχή του Πέμπτου Λόγου, οι νεκροί ζητούν από τον σοφό να τους διδάξει για την εκκλησία και την ιερή κοινότητα. Όταν ο Γιουνγκ, μέσω των νεκρών, χρησιμοποιεί τον όρο «εκκλησία», το κάνει με την αρχαία έννοια της λέξης. Η λέξη δήλωνε αρχικά τη συνέλευση του εκλογικού σώματος των ελεύθερων πολιτών. Η λέξη «εκκλησία» σήμερα τείνει να συνδέεται στο μυαλό μας με επιβλητικά και εντυπωσιακά κτήρια ή με θαυμαστούς και επίσημους θρησκευτικούς οργανισμούς που διεκδικούν θεϊκή καθιέρωση και καθοδήγηση. Είναι λοιπόν εύκολο να αναγνωρίσουμε ότι η έννοια της εκκλησίας άλλαξε πολύ από την εποχή που αποτελούσε μια κοινότητα ελεύθερων πνευματικά πολιτών που κλήθηκαν να κυβερνήσουν τους εαυτούς τους.

Με παράδοξο, αλλά γεμάτο σημασία τρόπο, ο Γιουνγκ αρχίζει το λόγο του για την εκκλησία και την κοινότητα με μια περιγραφή ενός σπουδαίου ζεύγους κοσμικών-ψυχολογικών αντίθετων που εκδηλώνονται στις ψυχοσεξουαλικές διαφορές, οι οποίες διακρίνουν τον θηλυκό από τον αρσενικό χαρακτήρα. Ούτε η οικονομία, ούτε η παρόρμηση για εξουσία, ούτε οποιαδήποτε άλλη πολυσυζητημένη κοινωνική δύναμη θεωρείται ως πραγματικά θεμελιώδης από τον Γιουνγκ. Η κοινωνία ή η κοινότητα αποτελείται από άνδρες και γυναίκες, στην ψυχολογική σύσταση των οποίων βασίζονται όλοι θεσμοί της ανθρώπινης ζωής.

Όπως οι Γνωστικοί και οι Ταοϊστές, στις αρχετυπικές ιδέες των οποίων ήταν πολύ προσκολλημένος, ο Γιουνγκ συνέλαβε τη δομή της ύπαρξης ως αποτελούμενη από ένα μεγάλο δίκτυο αλληλένδετων συζυγιών ή δυαδικών δυνάμεων που εκτείνονται από τα πιο λεπτά και υπερβατικά μέχρι τα πιο απτά και υλικά επίπεδα της ύπαρξης. Στα Γνωστικά, όπως και στα ταοϊστικά συστήματα, οι εκδηλωμένοι κόσμοι του νου, του συναισθήματος, της διαίσθησης και της υλικής ύπαρξης δημιουργούνται από την πόλωση ή τον διαχωρισμό σε ζεύγη αντιθέτων μιας αρχικής ολότητας. Στον Βαλεντινιανό Γνωστικισμό αυτά τα πρωταρχικά αντίθετα ονομάζονται Βυθός (αρσενικό) και Σιγή (θηλυκό) και στον Ταοϊσμό Γιανγκ (αρσενικό) και Γιν (θηλυκό), έννοιες που μπορούν και να εκληφθούν σε αδρές γραμμές ως «ουράνιο» και «γήινο». Από εδώ προκύπτει ότι όλα τα όντα και τα πράγματα που δημιουργήθηκαν ή γεννήθηκαν δημιουργούνται μέσω της έλξης μεταξύ αυτών των δύο πόλων. Τα πολικά αντίθετα λειτουργούν με δύο τρόπους: είτε συγχωνεύονται για να παράγουν κάτι καινούργιο, όπως στην περίπτωση των ιόντων τα οποία, προσελκύοντας το ένα το άλλο με τα αντίθετα ηλεκτρικά τους φορτία, συνδυάζονται σε ένα νέο μόριο. Ή αλλιώς, λόγω του πεδίου δύναμης ανάμεσά τους, τα αντίθετα μπορούν να δημιουργήσουν κάτι καινούργιο σ’ αυτό ακριβώς το πεδίο. Φαίνεται ότι θα μπορούσε να επισημανθεί κάποια αναλογία μεταξύ της εσωτερικής και της εξωτερικής πλευράς των ψυχολογικών διαδικασιών και των δύο παραπάνω διαδικασιών. Εσωτερικά, δύο ψυχολογικά αντίθετα τείνουν να συνδυάζονται και να παράγουν μια νέα ψυχολογική κατάσταση, όπως φαίνεται από την εμφάνιση του αλχημικού Ανδρογύνου ως αποτέλεσμα της συγχώνευσης του βασιλιά και της βασίλισσας. Εξωτερικά, όταν δύο κυρίαρχες προσωπικότητες σχετίζονται μεταξύ τους με επαρκή ψυχική ένταση, διατηρούν την ταυτότητά τους, αλλά δημιουργούν κάτι νέο σε ένα πνευματικό πεδίο δύναμης μεταξύ τους.

Τα βιολογικά φαινόμενα προσφέρουν μια άλλη αναλογία. Οι πλέον πρωτόγονες μορφές φυτών ή ζώων είναι μη πολωμένες ή χωρίς φύλο: η πόλωση ή η οιονεί πόλωσή τους εντοπίζεται μέσα στο ίδιο το κύτταρο. Έτσι, οι πιο πρωτόγονες μορφές ζωής, όπως και το Γνωστικό Πλήρωμα ή το Κινεζικό Τάο, είναι ενιαίες και μη πολωμένες, υπάρχοντας σε μια κατάσταση πρωτόγονης αυτάρκειας και έλλειψης διαφοροποίησης.

Η ίδια αρχή της δυαδικότητας, που λειτουργεί στο άψυχο φυσικοχημικό και βιολογικό-σεξουαλικό επίπεδο, είναι επίσης εμφανής στο χώρο της ψυχολογίας. Στον άνθρωπο οι δυνάμεις της βιολογικής σεξουαλικότητας συνδέονται με μια ιδιόμορφη ατομικότητα, η οποία τον καθιστά εντελώς διαφορετικό από άλλα ζώα. Το βιβλίο της Γένεσης και ιδιαίτερα τα Γνωστικά σχόλια που εμπνέονται από αυτό δείχνουν την διαισθητική, ψυχική θηλυκότητα της Εύας, η οποία προκαλεί την αφύπνιση της πνευματικής ατομικότητας στον αδύναμο, σχεδόν ζωώδη Αδάμ, ο οποίος αποτελεί τον δικό της αρσενικό πόλο, που πλάθεται σε μια «ζωντανή ψυχή» με τη βοήθειά της. Σ’ αυτό ακριβώς το σημείο αρχίζουν οι πραγματικά μεγάλες συγκρούσεις για τον άνθρωπο. Η ατομικότητα αρχίζει να αντιλαμβάνεται την διαφοροποίηση και για μια ακόμη φορά εισάγει την πραγματικότητα των διπόλων στις αρχές της ζωής. Ο φυσικός κόσμος, έτσι, χωρίζεται σε δύο μέρη, εκ των οποίων το ένα αποκτά την ονομασία του πνευματικού και καλού, ενώ το άλλο την ονομασία του ζωώδους, ίσως ακόμη και του κτηνώδους ή του κακού.

Σε κανέναν τομέα της ζωής δεν είναι αυτό τόσο εμφανές όσο στο θέμα του φύλου. Εδώ ο άνθρωπος βρίσκεται σε ένα δίλημμα: το ενστικτώδες μέρος της ψυχής που έχει ρίζες στη βιολογία προκαλεί μια μηχανική έλξη προς κάθε άτομο του αντίθετου φύλου μέσα στο ίδιο είδος, ενώ ένα σύνολο από φιλοδοξίες που τείνουν προς τη σκέψη και την αίσθηση και όλες τις αποκαλούμενες «ανώτερες» τάσεις και λειτουργίες ενεργεί σε «ορθή γωνία» προς την πολική έλξη των φυσικών ενστίκτων. Αυτή η σύγκρουση, με τα πολυάριθμα φαινόμενά της, επισημάνθηκε από τον Φρόιντ στις πρώτες μέρες του ψυχαναλυτικού κινήματος και πάνω στη δυναμική της βασίστηκε η θεωρία του ότι ο πολιτισμός ή η κοινωνία είναι το προϊόν της libido ή σεξουαλικής ενέργειας που εκτρέπεται από τη φυσική της έκφραση και καταπνίγεται. Ο Γιουνγκ από την άλλη ήταν πραγματικά πεπεισμένος ότι το πνεύμα και η ύλη ήταν δύο εμπειρικά εμφανείς κατηγορίες της ψυχής που μπορούν να αποκαλυφθούν μέσω της εξέτασης της δομής και του περιεχομένου της. Η αντιληπτικότητα των αισθήσεων, καθώς και άλλες λειτουργίες της συνείδησης, επιβεβαιώνουν την ύπαρξη της ύλης ή την υλικότητα, ενώ η ψυχική εμπειρία, σε μεγάλο βαθμό έξω από τη σφαίρα των αισθήσεων, υποστηρίζει την πρακτικά καθολική πίστη στο πνεύμα ή την πνευματικότητα. Η ύλη και το πνεύμα αποτελούν μέρος της εμπειρίας της ανθρωπότητας και βρίσκονται συχνά σε κατάσταση ισχυρής αντίθεσης το ένα προς το άλλο. Στην πραγματεία του για την ψυχική ενέργεια ο Γιουνγκ παρατηρεί ότι ο άνθρωπος που ζει στην κατάσταση της φύσης δεν είναι απλώς «φυσικός» σαν ένα ζώο, αλλά βλέπει, πιστεύει, φοβάται, λατρεύει πράγματα των οποίων το νόημα δεν είναι καθόλου ερμηνεύσιμο από τις συνθήκες του φυσικού περιβάλλοντος. Η υποκείμενη σημασία τους μας οδηγεί στην πραγματικότητα πολύ μακριά από όλα όσα είναι φυσικά, προφανή και εύκολα κατανοητά και συχνά αντιτίθεται καθαρά προς τα φυσικά ένστικτα.  

Ο συνδυασμός πολικών εντάσεων που προκύπτουν από την αντίθεση ανάμεσα σε αυτό που μπορεί να ονομαστεί πνεύμα και ύλη, ελλείψει πιο εκφραστικών όρων, παράγει αυτή την πρόσθετη ή πλεονασματική ενέργεια που έχουν οι άνθρωποι στη διάθεσή τους για την οικοδόμηση του πολιτισμού και της κοινότητας. Έτσι, όταν οι νεκροί ρωτούν τον δάσκαλό τους για την εκκλησία και την ιερή κοινωνία, είναι σύμφωνο με την ψυχολογική σκέψη του Γιουνγκ το ότι αρχικά τους παραπέμπει στις συμβολικές δυνάμεις των κατηγοριών του πνεύματος και της ύλης, στους ουράνιους θεούς και στους θεούς της γης. Είναι η πολική αντίθεση αυτών των δυο μυστηριωδών, αλλά ισχυρών υπερβατικών κατηγοριών που παράγει την ενέργεια την απαιτούμενη για τον πολιτισμό, την κοινότητα, την τέχνη, την αισθητική και τη θρησκεία. Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι, κατά την άποψη του Γιουνγκ, η διχοτόμηση ύλης-πνεύματος είναι μια θετική δύναμη χωρίς την οποία η δημιουργική δυναμική της ατομικής και κοινωνικής μεταμόρφωσης θα ήταν αδιανόητη. Αφελή άτομα που εντυπωσιάζονται από την ανάγκη μιας ενιαίας ή ολιστικής άποψης για τη ζωή και την ανθρώπινη φύση συχνά απορρίπτουν το διχοτόμηση ύλης-πνεύματος ή σώματος-ψυχής ως ένα λυπηρό υπόλειμμα της ελληνικής κλασικής σκέψης, ακατάλληλο για την παρούσα εποχή. Ο μονόπλευρος και αρνητικός τρόπος με τον οποίο η θρησκεία ενίσχυσε τη σύγκρουση του πνεύματος και της ύλης θεωρείται από πολλούς ως κατεξοχήν στίγμα της δυτικής κουλτούρας.

Όταν, όμως, οι αρχαίοι Έλληνες εξέφρασαν την πίστη τους σε τέτοια πολικά αντίθετα, όπως ο Έρως και ο Λόγος, ο Διόνυσος και ο Απόλλων, η Αφροδίτη και η Αθηνά, δεν υποστήριξαν ότι ο άνθρωπος πρέπει να επιλέξει το έναν από αυτά, αποκλείοντας το άλλο. Οδηγημένοι από τα αρχετυπικά πρότυπα που ενσαρκώνονται στους μεγαλοπρεπείς τους μύθους, δέχτηκαν την πραγματικότητα καθώς και την απώτατη ωφελιμότητα της σύγκρουσης για την ανθρώπινη ψυχή. Η ελληνική, η ρωμαϊκή θρησκεία και νωρίτερα οι θρησκευτικές δομές της Αιγύπτου, της Περσίας και της Βαβυλώνας αναγνώρισαν τη μετασχηματιστική αξία της σύγκρουσης και είχαν μικρή ή καθόλου επιθυμία να διαφύγουν σε μια κατάσταση πέρα από την πολική δράση των αντίθετων.

Με την έλευση του επονομαζόμενου ορθόδοξου χριστιανισμού ως κυρίαρχης δύναμης του δυτικού πολιτισμού μετά τον τρίτο αιώνα, τα πράγματα άλλαξαν ριζικά. Δεν ήταν πλέον αποδεκτό και φυσικό να υπηρετείται άλλες φορές η σάρκα και άλλες φορές ο Θεός, όπως θα περίμενε κανείς σε έναν κόσμο πολικών αντιθέσεων. Η παραχώρηση προς τη σάρκα έγινε αμαρτία ενάντια στο πνεύμα και η γήινη απόλαυση έγινε προσβολή στην αυστηρή μεγαλειότητα του ουρανού. Η σχετικά σύντομη έκρηξη της Γνώσης κατά την Αναγέννηση έδωσε τη θέση της σε μακρούς αιώνες αυξανόμενου υλισμού και ορθολογισμού, που οδήγησε στη σύγχυση και την απελπισία της σύγχρονης ανθρωπότητας. Αν και τα θρησκευτικά κηρύγματα, καθώς και τα ορθολογιστικά δόγματα, έχουν χάσει κάποια από την προηγούμενη επιρροή τους στον σημερινό κόσμο, τα βασικά τους παράγωγα, όπως η ενοχή και η απόγνωση, παραμένουν κυρίαρχα. Ενώ ο ευσεβής Χριστιανός ή Εβραίος μπορεί να αισθανόταν ένοχος για τις σαρκικές αμαρτίες λόγω των εντολών ενός Θεού που ήταν όλος πνεύμα, ο ορθολογιστής συνέχισε να βασανίζεται από μια πολύ παρόμοια ενοχή, η οποία προέκυπτε από την ενδεχόμενη παράδοση στις επιθυμίες των ενστίκτων, η οποία γινόταν αντιληπτή ως αμαρτία ενάντια στη λογική.

Ο Γιουνγκ ήταν της γνώμης ότι η αλλοτρίωση και οι συγκρούσεις της ίδιας της δυτικής ανθρωπότητας θα την έφερναν στο κατώφλι μιας πνευματικής αφύπνισης. Δήλωσε ότι τα δυστυχή πρότυπα της ψυχικής μας ζωής θα αλλάξουν όταν «οι απαιτήσεις του πνεύματος γίνουν επιτακτικές όσο και οι ανάγκες της κοινωνικής ζωής». Είμαστε μόνο στο κατώφλι μιας νέας πνευματικής εποχής, την οποία θα φέρει η λαχτάρα για ασφάλεια σε μια εποχή ανασφάλειας. Από την ανάγκη και την αγωνία είναι που προκύπτουν νέες μορφές ύπαρξης και όχι από ιδεαλιστικές απαιτήσεις ή από απλές επιθυμίες. Έργο μας πρέπει να είναι το Μέγα Έργο του Αλχημιστή, η Ερμητική Τέχνη. Αυτό το μαγικό-αλχημιστικό πνεύμα της δυτικής ψυχής ήταν η έμπνευση του Γιουνγκ σε όλο του το έργο και είναι εμφανές στους Επτά Λόγους, ιδιαίτερα στον Πέμπτο και τον Έκτο Λόγο. Οι παλίρροιες της ζωής που προκύπτουν από τη θύελλα της δράσης συνίστανται στη μάχη και τον εναγκαλισμό του πλήθους των ισχυρών αντιθέτων: ύλη και πνεύμα, ενστικτώδης και ανασταλτικές των ενστίκτων προδιαθέσεις, το άτομο και τα αιτήματα της κοινωνίας, αίσθημα και σκέψη, αρσενικό και θηλυκό, πνευματικότητα και σεξουαλικότητα. Όλα αυτά είναι για τον Γιουνγκ υπεράνθρωποι δαίμονες και εκδηλώσεις του κόσμου των θεών. Τα ονόματα που δίνει στα μεγάλα συμβολικά αντίθετα είναι Mater Coelestis, Ουράνια Μητέρα, και Φαλλός, Γήινος Πατέρας. Είναι αξιοσημείωτο ότι στους Λόγους, ιδιαίτερα στον Πέμπτο, ο Γιουνγκ αντιστρέφει τις κοινά αποδεκτές αξίες. Η συντριπτική πλειοψηφία των σύγχρονων στοχαστών τείνει να συνδέσει τη γυναικεία, μητρική αρχή της ψυχής ή του σύμπαντος με τη γη. Η «Μητέρα Γη» αποτελεί πολύ συνηθισμένη έκφραση και η σύνδεση της γης με μια μητρική αρχή εμφανίζεται σε τόπους τόσο απομακρυσμένους όσο η Βόρεια Ευρώπη και η Αμερική των Ινδιάνων. Αντιστρόφως, η εικόνα του «Ουράνιου Πατέρα» είναι η κοινώς αποδεκτή στην σύγχρονη θρησκεία από την Ινδία ως τις χριστιανικές εκκλησίες της Δύσης.

Ο Πέμπτος και ο Έκτος Λόγος αποκαλύπτουν ένα μοντέλο αρσενικών-θηλυκών αντιθέτων, στο οποίο υπάρχουν ορισμένες θεμελιώδεις ποιοτικές διαφορές μεταξύ των ψυχών των ανδρών και των γυναικών. Η σεξουαλική διαφοροποίηση δεν είναι απλά ζήτημα βιολογίας, αλλά και ψυχολογίας. Υπάρχει όντως διαφορά ανάμεσα στη θηλυκή και την αρσενική ψυχή. Υπάρχουν δύο θεμελιώδεις δυνάμεις: 1) η πνευματικότητα, θηλυκή σε απόχρωση, η οποία συλλαμβάνει και κατανοεί και σχετίζεται με τον ουρανό. 2) Η σεξουαλικότητα, αρσενική σε απόχρωση, που γεννά και δημιουργεί και συγγενεύει με τη γη. Η απατηλά εύκολη εξήγηση είναι ότι αυτές οι δυνάμεις είναι ο αρσενικός Λόγος και ο θηλυκός Έρως. Ωστόσο, τα δεδομένα αντιβαίνουν σε μια τέτοια ερμηνεία. Στον Πέμπτο Λόγο η αρσενική αρχή έχει όλα τα χαρακτηριστικά του Έρωτα: περιγράφεται ως σεξουαλική, είναι παραγωγική, γήινη και μικροκοσμική στην κατεύθυνση. Ωστόσο είναι αρρενωπή και καλείται με το αδιαμφισβήτητο όνομα Φαλλός. Από την άλλη πλευρά, η θηλυκή αρχή στον Πέμπτο Λόγο δεν είναι άλλη από τον Λόγο: είναι δεκτική και, το πιο σημαντικό, κατανοεί. Δεν υπάρχει καμία αμφιβολία: οι Επτά Λόγοι μάς παρουσιάζουν έναν αρσενικό Έρωτα και έναν θηλυκό Λόγο.

Όταν μεταφέρουμε αυτές τις κατηγορίες στο προσωπικό επίπεδο, παρουσιάζεται άλλη μία καινοφανής σύλληψη. Τόσο η «Ουράνια Μητέρα» όσο και ο «Φαλλός» είναι παρόντες τόσο στους άντρες όσο και στις γυναίκες. Δεν υπάρχει σαφής ένδειξη ότι οποιαδήποτε από αυτές τις δυνάμεις μένει μόνιμα στο ασυνείδητο επίπεδο. Αντίθετα και οι δύο φαίνεται να λειτουργούν σε συγκεκριμένες σφαίρες δραστηριότητας. Η σεξουαλικότητα του άνδρα είναι πιο γήινη, ενώ η σεξουαλικότητα της γυναίκας είναι πιο ουράνια. Η πνευματικότητα του άνδρα είναι περισσότερο ουράνια, γιατί κινείται προς την κατεύθυνση του μεγαλύτερου. Από την άλλη πλευρά, η πνευματικότητα της γυναίκας είναι πιο γήινη. γιατί κινείται προς την κατεύθυνση του μικρότερου. Είναι σαφές ότι αντιμετωπίζουμε εδώ μια συνάθροιση πνευματικών δυνάμεων, η οποία είναι διαφορετική από αυτή που συνήθως δέχονται οι αναλυτικοί ψυχολόγοι. Επίσης, είναι προφανές ότι το τετραπλό μοντέλο που παρουσιάζεται εδώ έχει σοβαρές συνέπειες στον τομέα του πολιτισμού και της κοινότητας. Οι δύο μεγάλες αρχές της Ουράνιας Μητέρας και του Φαλλού δρουν άμεσα πάνω στις πνευματικές αρχές και έμμεσα στις σεξουαλικές αρχές της αρσενικής και της θηλυκής ψυχής αντιστοίχως. Ο Λόγος κυβερνά την πνευματικότητα στον άνδρα και τη σεξουαλικότητα στη γυναίκα, ενώ ο Έρως με τη σειρά του κυβερνά την πνευματικότητα στη γυναίκα και τη σεξουαλικότητα στον άνδρα.

Ας δούμε τώρα τις πρακτικές ψυχολογικές συνέπειες αυτής της σύνθεσης. Η αρσενική νοοτροπία επηρεάζεται άμεσα από τη θηλυκή Ουράνια Μητέρα, τη Θεά-Λόγο. Η αρχή του Φαλλού, ο Θεός-Έρως, τείνει να δράσει πάνω στην αρσενική ψυχή από το ασυνείδητο επίπεδο. Κατά τη διάρκεια του σχηματισμού του Εγώ ο άνδρας ταυτίζει τον εαυτό του με τον νου, με το νόμο και την τάξη, με την εξωστρεφή, συνειδητή ατομικότητα. Με λίγα λόγια, με τους συμβολισμούς και τις εκδηλώσεις του Λόγου. Συνεπώς, το στοιχείο του Έρωτα, η γονιμότητα, η σεξουαλικότητα, ο ρομαντισμός, το μυστήριο, όλες οι πτυχές του υπόγειου Φαλλού, υποχωρούν στις βαθιές περιοχές του ασυνείδητου. Εδώ στο υπόγειο σπήλαιο του περίφημου παιδικού ονείρου του Γιουνγκ, ενθρονισμένος σε μια έδρα εξουσίας, βασιλεύει ο οφιόμορφος φαλλικός θεός, ενώ έξω στον καθαρό αέρα του λόγου, τον λουσμένο από την ακτινοβολία του ήλιου της συνείδησης, αιωρείται το πουλί της μεγάλης θεάς, το Άγιο Πνεύμα, η Σοφία, ο θηλυκός Λόγος. Ο φαλλικός θεός, που είναι ασυνείδητος, γίνεται αντιληπτός από τον άνδρα μόνο μέσω της προβολής. Έτσι οι άνδρες προβάλλουν τη σκοτεινή, ερωτική πλευρά τους στις γυναίκες, τις οποίες φοβούνται και επιθυμούν την ίδια στιγμή, ακριβώς επειδή φοβούνται και επιθυμούν τον δικό τους ασυνείδητο Έρωτα. Εδώ είναι ο αληθινός λόγος για τη μακρόχρονη παραμορφωμένη θέαση των γυναικών ως επικίνδυνων γητευτριών που αποπλανούν τους άνδρες, ως πλασμάτων γεμάτων με μια σκοτεινή, απειλητική σεξουαλικότητα, ταυτόχρονα τρομακτική και γοητευτική για την αρσενική ψυχή. Η γυναίκα ως μάγισσα, ως πλανεύτρα, όπως η Εύα, ο πρόθυμος αντιπρόσωπος του κακού φιδιού στην ιστορίας της Γένεσης -αυτές και παρόμοιες εικόνες αποκαλύπτονται ως προβολές του ασυνείδητου Έρωτα της αρσενικής ψυχής.

Περιγράφοντας την κατάσταση της θηλυκής ψυχής, ο Πέμπτος Λόγος βεβαιώνει ότι η πνευματικότητα της γυναίκας είναι πιο γήινη, γιατί κινείται προς την κατεύθυνση του μικρότερου. Αυτό μπορεί να θεωρηθεί ότι σημαίνει πως η συνειδητή ψυχή της γυναίκας, στραμμένη προς τον κόσμο ή προσανατολισμένη προς τη διαφοροποίηση, μπορεί να συνδέεται ελεύθερα με αμέτρητες εξωστρεφείς δράσεις, αλλά μπορεί συχνά να το κάνει χωρίς να αποδίδει συνειδητή σημασία στις ενέργειες αυτές. Έτσι η θηλυκή ψυχή λειτουργεί συχνά στη βάση της φημισμένης «διαίσθησης της γυναίκας», δηλαδή κάνει το σωστό, αλλά χωρίς να ξέρει το γιατί. Θα μπορούσε να ειπωθεί τότε ότι η αρσενική ψυχή τείνει να συλλαμβάνει νοήματα στον εξωτερικό ή συνειδητό κόσμο πιο εύκολα από τη θηλυκή. Η τελευταία έχει λιγότερη ανάγκη από τη λογική και τη συνειδητή εκλογίκευση που τόσο συχνά απαιτεί ο άνδρας, όχι μόνο λόγω των κοινωνικών πιέσεων, αλλά λόγω της ανεπαρκούς διαισθητικής ανάπτυξής του. Χωρίς μια φυσική διαισθητική ικανότητα, οι άνδρες πρέπει να καταφεύγουν στις αναλυτικές λειτουργίες της λογικής ξανά και ξανά, ενώ οι γυναίκες επιτυγχάνουν πολύ συχνά εξαιρετικά πρακτικά αποτελέσματα στη ζωή μέσω της διαισθητικής καθοδήγησης και μόνο. Είναι στην περιοχή του Έρωτα, συμπεριλαμβανομένης της σεξουαλικότητας, που εκδηλώνεται η έννοια του προσανατολισμού της θηλυκής ψυχής. Αυτό εννοεί ο Πέμπτος Λόγος, όταν ονομάζει τη σεξουαλικότητα της γυναίκας περισσότερο ουράνια από εκείνη του άνδρα: ο «ουρανός» υποδηλώνει και πάλι την Ουράνια Μητέρα ή Θεά-Λόγο. Στο ψυχολογικό επίπεδο, είναι η σχέση και η συγγένεια που εμφανίζεται ως ο μεγάλος φορέας θηλυκού νοήματος, ενώ στο σεξουαλικό επίπεδο της έκφρασής της, η θηλυκή ψυχή είναι σε θέση να ανακαλύψει νόημα στη σεξουαλική σφαίρα πολύ πιο εύκολα από το ανδρικό της αντίστοιχο. Θα μπορούσε κανείς να πει με μια μικρή υπερβολή ότι η γυναικεία σεξουαλικότητα έχει τα μάτια της ανοιχτά στο νόημα, ενώ η αρσενική σεξουαλικότητα είναι τυφλή. Το λευκό πουλί του Λόγου αντιλαμβάνεται νόημα και μεταμορφωτική αλήθεια στη σεξουαλική σφαίρα, ενώ το φαλλικό φίδι, έχοντας αναπτυχθεί μυωπικά στην υπόγεια κατοικία του, βλέπει ελάχιστο ή καθόλου νόημα.

Οι Λόγοι αποδίδουν φόρο τιμής στην γυναικεία ψυχή. Δηλώνουν ότι η γυναίκα δεν κυβερνάται εξ ολοκλήρου από τον Έρωτα, αλλά ότι η αρχή του Λόγου είναι πολύ ισχυρή σ’ αυτήν στο ασυνείδητο επίπεδο και ότι πράγματι αυτή η κατάσταση της προσδίδει ορισμένα ψυχικά οφέλη, τα οποία τείνουν να την κάνουν το πιο διορατικό και διαισθητικό και πνευματικά συνειδητοποιημένο από τα δύο φύλα. Επομένως, δεν είναι αλήθεια ότι οι άνδρες μπορούν να κρατήσουν τον έλεγχο όλων των δραστηριοτήτων που σχετίζονται με το Λόγο και απλώς να προσθέσουν ένα μικρό ποσό Έρωτα στην προσωπικότητά τους, ενώ οι γυναίκες ποτέ δεν θα αναπτύξουν τον Λόγο. Ο εξατομικευμένος άνθρωπος πρέπει να μάθει πώς να υπερβαίνει την τυφλή επιτακτική δύναμη της anima και του animus, του Έρωτα και του Λόγου. Όπως λέει ο δάσκαλος στο λόγο μας,  όταν οι άνθρωποι δεν μπορούν να διακρίνουν μεταξύ του εαυτού τους, αφενός, και της σεξουαλικότητας και της πνευματικότητας από την άλλη, τότε γίνονται θύματα των ιδιοτήτων του Πληρώματος . Η πνευματικότητα και η σεξουαλικότητα δεν είναι ποιότητες του ανθρώπου, δεν είναι πράγματα που μπορεί να κατέχει και να κατανοήσει. Αντίθετα, είναι ισχυροί δαίμονες, εκδηλώσεις των θεών, και επομένως τον υπερβαίνουν και είναι αυθύπαρκτες. Αυτό φυσικά αναφέρεται στην κυρίαρχη, αρχετυπική φύση ετούτων των πολικοτήτων.

Οι κοινωνικές και ιστορικές επιπτώσεις αυτού του γεγονότος είναι σημαντικές. Προκύπτει η υπόθεση ότι στον διαπροσωπικό και τον κοινοτικό χώρο ορισμένα διακριτά χαρακτηριστικά και ρόλοι για τους άνδρες και τις γυναίκες αποτελούν μια ψυχολογική αναγκαιότητα. Βεβαίως, αυτό δεν σημαίνει ότι τα παραδοσιακά αρσενικά και θηλυκά στερεότυπα των παλαιών χρόνων πρέπει να θεωρούνται ως ιερά και άξια διατήρησης. Η μορφή που λαμβάνουν οι μεγάλες πολικότητες σε διάφορες ιστορικές περιόδους αλλάζει, γιατί τέτοια είναι η φύση της ιστορικής διαδικασίας. Προς το τέλος του Πέμπτου Λόγου ο δάσκαλος υποδεικνύει ότι ορισμένες κοινότητες και πολιτισμοί βρίσκονται υπό την αιγίδα του Έρωτα και άλλοι υπό την αιγίδα του Λόγου.

 Φαίνεται σαφές ότι σε όλες τις κοινωνίες δεν πρόκειται να υπάρξει εξάλειψη των ψυχολογικών διαφορών μεταξύ των δύο φύλων, όπως άλλωστε δεν έχει γίνει ποτέ στο παρελθόν. Μια ολοκληρωτική ενσωμάτωση των φύλων στο εξωτερικό επίπεδο της ανθρώπινης κοινωνίας είναι αναμφισβήτητα αντίθετη προς το μοντέλο του Γιουνγκ. Η παρόρμηση της ψυχικής ενέργειας που λειτουργεί στην αρσενική και τη θηλυκή ψυχή αντίστοιχα δεν είναι η ίδια. Ο ανδρογυνισμός είναι ο πραγματικός στόχος της μεταμόρφωσης της ψυχής, αλλά αυτή η ανδρόγυνη κατάσταση, σπάνια και πολύτιμη, βρίσκεται μόνο στην υψηλότερη ανθοφορία της ψυχής και κατά συνέπεια της ανθρωπότητας. Το αν ο ανδρογυνισμός του πολιτισμού είναι μια πραγματική δυνατότητα ή όχι είναι πολύ δύσκολο ερώτημα. Μια τέτοια διαδικασία θα μπορούσε να προκύψει μόνο ως αποτέλεσμα της εξατομίκευσης και του επακόλουθου ανδρογυνισμού ενός αρκετά μεγάλου αριθμού ατόμων μέσα σε μια δεδομένη κοινωνία.

Ο δρόμος προς τα τελικά πνευματικά ύψη του ανδρογυνισμού είναι μακρύς και επίπονος δρόμος μετασχηματισμού που πορεύεται μέσα από πολύ μόχθο και πόνο. Η Εσθήρ Χάρντιγκ στο μνημειώδες έργο της Ψυχική Ενέργεια περιγράφει τέσσερα στάδια αυτής της διαδικασίας, την οποία βιώνουν τόσο τα άτομα όσο και οι εξελισσόμενες κοινωνίες. Το πρώτο στάδιο είναι η ταύτιση του Εγώ με τον δαίμονα της σεξουαλικότητας. Είναι μια αυτοερωτική και ναρκισσιστική κατάσταση, στο πλαίσιο της οποίας η λίμπιντο είναι ουσιαστικά αυτοϊκανοποιητική και μη παραγωγική. Αυτή η κατάσταση συνοδεύει την στενή ταύτιση του Εγώ με το ασυνείδητο. Το δεύτερο στάδιο φέρνει στο προσκήνιο τη δύναμη του συναισθήματος και την εξατομίκευση του αντικειμένου της αγάπης. Η σεξουαλικότητα είναι τώρα συνδεμένη με το συναίσθημα που κατευθύνεται προς ολόκληρο το άτομο-σύντροφο και όχι μόνο προς τα σεξουαλικά χαρακτηριστικά του. Μια εντατικοποίηση, ιδιαίτερα όσον αφορά την προβολή, επιφέρει το επόμενο και τρίτο στάδιο, που συχνά ονομάζεται ρομαντική αγάπη. Σ’ αυτό το στάδιο της μεταμόρφωσης της σεξουαλικότητας, το αντικείμενο της αγάπης είναι μια ξεχωριστή και διαφοροποιημένη προσωπικότητα στα μάτια του εραστή, αλλά επιπλέον η προσωπικότητα του αγαπημένου χρωματίζεται πολύ από αξίες που προβάλλονται πάνω του από το ασυνείδητο του εραστή. Το αντικείμενο της αγάπης γίνεται όλο και περισσότερο το μυστικό της αυτογνωσίας, το οποίο επιτυγχάνεται μέσω των προβολών που επιβάλλονται στον σύντροφο. Το τέταρτο και το τελευταίο στάδιο είναι ο μυστικός γάμος, γνωστός συχνά με την κλασική του ονομασία ιερός γάμος. Αυτή η καθαρά Γνωστική ανάπτυξη - η οποία σύμφωνα με όλες τις ενδείξεις αποτελούσε την ουσία της ξεχασμένης τελετής του νυμφώνος των βαλεντινιανών Γνωστικών- εξακολουθεί να χρησιμοποιεί την παρουσία ζωντανών προσωπικοτήτων ως συντρόφων. Ωστόσο, λόγω των περίπλοκων διαδικασιών τροποποιήσεων και μετασχηματισμών στις οποίες υποβάλλονται οι προβολές, ο «μυστικός γάμος» επιφέρει μια εσωτερίκευση της σχέσης αγάπης. Αυτό τελικά καταλήγει στο συνολικό μετασχηματισμό των συντρόφων σε πνευματικούς ανδρόγυνους στους οποίους τα αντίθετα έχουν ενωθεί με την αλχημεία της αγάπης ή για να χρησιμοποιήσουμε τα λόγια του Γνωστικού Ευαγγελίου του Θωμά «το αρσενικό και το θηλυκό έχουν γίνει ένα». Αυτή είναι μια από τις πιο ουσιαστικές απεικονίσεις της μακράς διαδικασίας που οδηγεί στην ανδρογυνία.

Η εξατομίκευση της ανθρωπότητας φθάνει έτσι από τη μια πλευρά στους ουρανούς, όπου η υπερφυσική δεκτική θεία μητέρα του αιώνιου νου (Ουράνια Μητέρα) περιμένει να μας δεχτεί, ενώ από την άλλη έχει τις ρίζες της στην υπόγεια δύναμη του φαλλικού Έρωτα (Φαλλός), του γήινου πατέρα, του οποίου η στοιχειακή ενέργεια μας προσδίδει τη δύναμη με την οποία μπορούμε να ανέλθουμε. Ο φαλλός, όπως ένα ζωντανό δέντρο, μεγαλώνει από τις σκοτεινές και υγρές περιοχές του εδάφους των ενστίκτων και υψώνεται μέσα στο απεριόριστο κενό του χώρου, στη μήτρα της Ουράνιας Μητέρας, της αιθέριας  μητέρας που είναι ενθρονισμένη ανάμεσα στα άστρα. Το σπέρμα του γήινου φαλλού που προβάλλεται στη μήτρα της ουράνιας μητέρας προκαλεί τη γονιμοποίηση του ψυχολογικού κοσμικού αυγού, από το οποίο γεννάται ο νέος κόσμος της συνείδησης. Έτσι, ως τελικό αποτέλεσμα της μάχης των αντιθέτων, η τελική ένωση του ουρανού και της γης γεννά τον ανδρόγυνο Άνθρωπο, τον Χριστό των Γνωστικών, που είναι το πρότυπο του μεταμορφωμένου και εξατομικευμένου Εγώ κάθε ατόμου και ολόκληρης της ανθρωπότητας. Από τις μεγάλες δοκιμασίες των Αιώνων, από τον φλογερό αλχημιστικό κλίβανο της κοσμικής ζωής, τα αντίθετα γέννησαν αυτό που αντιπροσωπεύει την ένωσή τους και όμως είναι κάτι περισσότερο από τα ίδια. Η διαλεκτική της ψυχής δημιούργησε τη ζωντανή σύνθεση, η οποία, πέρα από τις παλιές κατηγορίες της θέσης και της αντίθεσης, δείχνει προς το μέλλον. Εν μέσω αυτής της εκστατικής έξαρσης, το βλέμμα της ψυχής δεν εκτρέπεται από τη γη, όπως μας υπενθυμίζει ο Γιουνγκ στο έργο του Ψυχολογία και Αλχημεία: «Κανένα ευγενές, καλά αναπτυγμένο δέντρο δεν έχει ποτέ αποκηρύξει τις σκοτεινές του ρίζες, αφού μεγαλώνει εξίσου όχι μόνο προς τα πάνω, αλλά και προς τα κάτω». 

[Πηγή υπομνήματος: STEPHAN HOELLER, THE GNOSTIC JUNG, 131-149)